హరి రసమ విహారి సతు - సరసోయం మమ శ్రమ సంహారీ [Hari rasama vihari satu sarasoyam mama srama samhari]

//ప// హరి రసమ వి - హారి సతు
సరసోయం మమ - శ్రమ సంహారీ

//చ// దయాని వృత - తనుధారి సం-
శయాతిశయ - సంచారీ
కయావ్యజిత వి - కారీ
క్రియావిముఖ - కృపాణధారీ

//చ// సదా మిధ్యా - జ్ఞానీ సతు
మదాలి మతాభి- మానీ
తదాశ్రిత సం-ధానీ సతు
తదాతదా చిం-తాశయనాని

//చ// పరామృత సం - పాదీ
స్థిరానందా - స్వేదీ
వరాలాపవి-వాదిశ్రీ
తిరువేంకటగిరి - దివ్య వినోదీ

ప్రతిపదార్ధం:
హరి: శత్రువులను సంహరించు వాడు
రసమ: అనుభవింపదగిన రుచి
విహారి: విహరించువాడు
సత్: యథార్థమైన, ఘనమైన, మంచి, పావనమైన True, good, virtuous. Excellent
సరసోయం: సరసః+అయం= ఈతడు రసజ్ఞత కలిగినవాడు, A gentleman, a man of good taste
మమ: నా యొక్క
శ్రమ = అలసట, ప్రయాసము. కష్టము Labour, toil, trouble, distress, hardship, difficulty, fatigue, weariness
సంహారీ= తొలగించువాడు

దయాని వృత: దయల చేత చుట్టబడిన 
తనుధారి: శరీరమును ధరించినవాడు 
సంశయ= సందేహము, Hesitation, doubt. 
అతిశయ= మించు, ఎక్కువగు (ఉదా: అతిశయోక్తి exaggeration)
సంచారీ= సంచరించువాడు
కయావ్యజిత= వదిలించలేకపోయిన (వదలలేకపోయిన)
వికారీ= వికారరూపము గలవాడు
క్రియ= Doing చేయుట. Act, action. పని 
విముఖ= ఇష్టతలేనివాడు, ముఖము తిప్పుకున్నవాడు, One who has turned away his face
కృపాణధారీ= A sword. కత్తిని ధరించిన

సదా= ఎల్లప్పుడూ
మిధ్యాజ్ఞానీ= సగం సగం జ్ఞానం తెలిసినవాడు (బ్రహ్మచారి, విద్యార్ధి) 
సత్: యథార్థమైన, ఘనమైన, మంచి, పావనమైన True, good, virtuous. Excellent
మదాలి=మదాల= గర్వము, Pride, arrogance, lust, frenzy, madness.
మతాభిమానీ= మతము నందు అభిమానము కలవాడు (మతము: ఒక వ్యక్తి బుద్ధి నుండి పుట్టినది) 
తత్ ఆశ్రిత= ఆశ్రయించిన వారిని
సంధానీ= రక్షించు, కలిపేవాడు
తదాతదా: అప్పుడప్పుడు
చింతాశయనాని: బాధల యందు చిక్కిన వారు

పరామృత= వేరే అమృతాన్ని
సంపాదీ= సంపాదించిన వాడు
స్థిరానంద= స్థిరమైన/శాశ్వతమైన ఆనందం కోసం
స్వేదీ= శ్రమించిన వాడు
వరాలాపవివాది= వర+ఆలాప= శ్రేష్టులచే శృత గీతాలలో విశేషంగా వాదింపబడిన/కీర్తింపబడిన
తిరువేంకటగిరి దివ్య వినోదీ= తిరుమల వేంకటగిరిపై దివ్యమైన వినోదం పొందుచున్నవాడు.

భావం: 
ఈ సంకీర్తనలో అన్నమయ్య విష్ణువు దశావతారాలనూ వర్ణిస్తూ సంస్కృతంలో రచించారు. ఎక్కడా అవతారం పేరు ఉచ్చరించకుండా వాటి విశేషాలు మాత్రం గొప్పగా వర్ణిస్తున్నారు.   

అతడే హరి. గరుడవాహనముపై విహరించేవాడు. అతడు సరసుడు. ఆతని పావన నామరసామృత పానమువలన నా అలసట, శ్రమలు పోగొట్టుచున్నాడు.  

1) దయ అనే పొలుసుల చేత శరీరము చుట్టబడిన వాడు (మీనావతారం)
2) సంశయము కలిగినప్పుడు విశేషముగా విస్తరించి సంచరించువాడు. (కూర్మావతారం) (మంధర పర్వతాన్ని దేవతలూ, రాక్షసులూ చిలుకుతున్నప్పుడు పర్వతం నీటిలో మునిగిపోతుండగా వారి సందేహాలను పటాపంచలు చేస్తూ పెద్ద వీపు కలిగిన తాబేలుగా మారి పర్వతాన్ని పైకి ఎత్తి నిలిపినవాడు)
3) వికారమైన రూపాన్ని పొంది, వదిలించుకోలేకపోయినవాడు (చలోక్తి విసురుతున్నారు అన్నమయ్య) (భూమిని తన కోరలపై నిలిపి రక్షించిన వరాహావతారం)
4) కత్తిని చేత్తో పట్టే పనిని ఇష్టపడనివాడు (నరశింహావతారం, వాడి పదునైన గోళ్ళు ఉండగా కత్తులెందుకు?)

5) సగం జ్ఞానం కలవాడిగా బ్రహ్మచారిగా ఉన్నవాడు. (వటువుగా వచ్చిన వామనావతారం) [అప్పుడే పుట్టిన బాలుడైతే అజ్ఞాని. పూర్తిగా వయోవృద్ధుడై, గురువైతే జ్ఞాని. కానీ, కౌమార, యౌవ్వన వయసులో అందరికీ సగం సగం మాత్రమే జ్ఞానం ఉంటుంది. వారే విద్యార్జన చేస్తూన్న బ్రహ్మచారులు]
6) గర్వము కలిగి బ్రాహ్మణమతమునందు అభిమానముతో గొడ్డలి పట్టి రాజులందరినీ హతమార్చి, బ్రాహ్మణులను రాజులుగా చేసిన పరశురామావతారం.
7) ఆశ్రయించిన వారిని రక్షించే రామావతారం.
8) అప్పుడప్పుడు ఆలోచనలలో, బాధలలో చిక్కిన వాడు. (బలరామావతారం). 

9) విశేషమైన గీతామృతాన్ని పంచినవాడు (లేదా) అమృతంతో సమానమైన ఇష్టము కలిగిన వెన్నను దొంగిలించి సంపాదించినవాడు (కృష్ణావతారం)
10) భక్తులకు శాశ్వతమైన ఆనందం కలిగించడానికి శ్రమను పడి స్వేదమును చిందించనున్న వాడు (కల్కి అవతారం)
శ్రేష్ఠులచే విశేషంగా శ్రుత, గీతాలలో వాదింపబడి ప్రతిపాదించబడి తిరువేంకటగిరిపై దివ్యమైన వినోదాన్ని పొందుచున్నవాడు ఆ హరి. 

(బలరామావతారాన్ని అప్పుడప్పుడు బాధలకు చిక్కిన వాడని అన్నమయ్య ఎందుకన్నారో నాకు ఎంత ఆలోచించినా తట్టడంలేదు. బహుశః మద్యం సేవించనప్పుడు ఏమైనా చింతాగ్రస్థుడయ్యేవారేమో, అన్నమయ్య వేసిన ఓ ఎత్తిపొడుపుమాట కావచ్చు)

 ఈ సంకీర్తన  శ్రావణ్ కుమార్ బ్లాగునందు వినండి.
http://annamacharya-lyrics.blogspot.com.au/search?q=hari+rasama 

భావయామి గోపాలబాలం మన స్సేవితం - తత్పదం చింతయేయం సదా [Bhavayami gopala baalam manassevitam]

//ప// భావయామి గోపాలబాలం మన 
స్సేవితం తత్పదం చింతయేయం సదా   //ప//

కటి ఘటిత మేఖలా ఖచిత మణిఘంటికా 
పటల నినదేన విభ్రాజమానం 
కుటిల పద ఘటిత సంకుల శింజీతేన తం 
చటుల నటనా సముజ్జ్వల విలాసం //ప//

నిరత కర కలిత నవనీతం బ్రహ్మాది 
సుర నికర భావనా శోభిత పదం 
తిరువేంకటాచల స్థితం అనుపమం హరిం 
పరమపురుషం గోపాలబాలం //ప//

ప్రతిపదార్ధం:
భావయామి: భావించుచున్నాను
గోపాల బాలం: బాలుడైన గోపాలుని (కృష్ణుని)
మనస్సేవితం: మనసునందు నిరంతరము సేవింపబడేవానిని
తత్+పదం: ఆతని పదములను (పదం అంటే పాట అని కూడా అర్ధం)
చింతయ:+అయం= ఈతని గురించే ఆలోచిస్తున్నాను
సదా: ఎల్లప్పుడూ

కటి: మొల
ఘటిత: కట్టబడిన, కూర్చబడిన
మేఖలా: మొలమాల, వడ్ఢాణము A zone or girdle
ఖచిత: చెక్కబడిన Inlaid, set 
మణి: నవరత్నాల రాళ్ళు A gem, a precious stone
ఘంటికా: గజ్జెలు (చిన్న చిన్న గంటలు)  
పటల: పటలము= ఇంటికప్పు A roof; thatch 
నినదేన: ధ్వని. మ్రోత A sound, note. 
విభ్రాజమానం: ప్రకాశించుచున్న వానిని 
కుటిల పద ఘటిత: వంపు తిరిగిన పాదములకు కట్టబడిన గంటలతో  
సంకుల: వ్యాపించిన Spread, Crowded
శింజీతేన: భూషణములమ్రోత, Ringing, tinkling.
తం: అతనిని 
చటుల: తిరుగుతూ, చలించు. చంచలము Tremulous. 
నటనా: నర్తించు
సముజ్జ్వల: అగ్ని సమానంగా భాసిల్లుచున్న
విలాసం: ప్రకాశమానమైనవానిని Shining, splendid

నిరత: నిరంతరము
కర: చేతియందు
కలిత:  కూడుకొనిన, పొందబడిన, Having, bearing
నవనీతం: వెన్న
బ్రహ్మాది సుర : బ్రహ్మదేవుడు మొదలగు దేవతల
నికర భావనా: నిజమైన భావనలయందు
శోభిత పదం: ప్రకాశమానమైన పదములు కలిగిన వానిని 
తిరువేంకటాచల స్థితం: తిరు వేంకటాచలము మీద నివాసము ఏర్పరచుకున్నవానిని
అనుపమం: పోల్చదగిన ఉపమానము లేనివానిని
హరిం: హరిని 
పరమపురుషం: పరమపురుషుని
గోపాలబాలం: గోవులను పాలించు బాలుని  

భావం: ఈ సంకీర్తన అన్నమాచార్యుల భావనా సముద్రంలో ఉప్పొంగిన ఒక అల. సంస్కృతభాషలో బాలకృష్ణుని అందాన్ని, ఆయన పనులను భావయామి అని చెప్తున్నారు..

బాలకృష్ణుని పాదాలను నిరంతరం మనస్సులోనే భావిస్తున్నాను. ఆయన పదములను నిరంతరం ఆలోచిస్తున్నాను.

చెక్కబడిన నవరత్నాల రాళ్ళు పొదిగిన, చిన్ని చిన్ని గంటలు కూర్చబడిన మొలత్రాడు ధరించి పాదాలను వంచుతూ నర్తిస్తూ, శరీరంపై ఉన్న భూషణములు కూడా శబ్దాలు చేస్తూండగా అటూ, ఇటూ తిరుగుతూ ఇంటిపైకప్పు దద్ధరిల్లేలా గలగల శబ్ధం చేస్తూ అగ్ని సమానంగా ప్రకాశిస్తున్న బాలగోపాలుని మనస్సులో భావిస్తున్నాను.  

నిరంతరం చేతియందు వెన్నెను పట్టుకున్న వానిని, బ్రహ్మ మొదలగు దేవతల నిరంతర భావనలలో సేవింపబడువానిని, ప్రకాశమానమైన పాదములు కలిగిన వానిని, వేంకటాచలముపై నివాసము ఏర్పరచుకున వాడైన హరిని, పరమపురుషుని, పోల్చడానికి యే ఉపమానాలూ లేనివాడిని, గోవులను పాలించు బాలుని  మనస్సుయందు నిరంతరం భావించుచున్నాను. 

ఈ సంకీర్తనని బాలకృష్ణప్రసాద్ గారి దివ్యగాత్రంలో శ్రావణ్కుమార్ బ్లాగునందు వినండి. http://annamacharya-lyrics.blogspot.com.au/search?q=bhavayami  

వందే వాసుదేవం శ్రీపతిం - బృందారకాధీశ వందిత పదాబ్జం [Vande vaasudevam sripatim]

ప// వందే వాసుదేవం శ్రీపతిం
బృందారకాధీశ వందిత పదాబ్జం 

చ// ఇందీవరశ్యామ మిందిరాకుచతటీ- 
చందనాంకిత లసత్-చారు దేహం 
మందార మాలికామకుట సంశోభితం
 కందర్పజనక మరవిందనాభం 

చ// ధగధగ కౌస్తుభ ధరణ వక్షస్థలం
ఖగరాజ వాహనం కమలనయనం 
నిగమాదిసేవితం నిజరూపశేషప- 
న్నగరాజ శాయినం ఘననివాసం 

చ// కరిపురనాథసంరక్షణే తత్పరం
కరిరాజవరద సంగతకరాబ్జం 
సరసీరుహాననం చక్రవిభ్రాజితం
తిరు వేంకటాచలాధీశం భజే

ముఖ్యపదార్ధం:
వందే: నమస్కరించుచున్నాను
వాసుదేవం: వసుదేవ సుతుని
శ్రీపతిం: లక్ష్మీదేవి పతిని
బృందారకాధీశ: బృందారక+అధీశ= దేవతలకి అధీశుడు (ఇంద్రుడు)
వందిత: పూజింపబడే
పదాబ్జం: పద్మముల వంటి పాదాలు గలిగిన వానిని 
ఇందీవరశ్యామం: నీటిలోపుట్టిన నల్లని కలువ వంటి దేహము కలిగిన వానిని
ఇందిరా: రమ యొక్క
కుచతటీ: కుచ, తటము= స్తనద్వయము 
చందనాంకిత: చందనముచే అలంకరింపబడిన
లసత్= ప్రకాశమానమైన 
చారు దేహం: అందమైన శరీరము 
మందార మాలికా: మందారమాలలచే
మకుట సంశోభితం: చక్కగా ప్రకాశించుచున్న కిరీటము గలిగిన
కందర్పజనకం: మన్మధుని తండ్రిని
అరవిందనాభం: పద్మము బొడ్డుయందు కలవానిని 

ధగధగ కౌస్తుభ ధరణ వక్షస్థలం: హృదయమునందు ధగధగ మంటూ మెరుస్తూన్న కౌస్తుభమణిని ధరించిన
ఖగ రాజ వాహనం= ఖ+గం= ఆకాశములో సంచరించు పక్షులకు రాజు (గరుత్మంతుడు)
కమలనయనం= కమలనేత్రుని 
నిగమాదిసేవితం= వేదాలచే సేవింపబడువానిని
నిజరూపశేషపన్నగరాజ శాయినం ఘననివాసం= సర్పరాజుపై శయనిస్తూ నివాసముగా చేసుకున్న వానిని  
కరిపురనాథసంరక్షణే తత్పరం= ధర్మరాజుని (రాజ్యాన్ని) నిరంతరము సంరక్షించుటకు ఉద్యుక్తుడైన వానిని
కరిరాజవరద: గజేంద్రుని రక్షించిన వాడు
సంగతకరాబ్జం= శరణుకోరిన వారికి స్నేహహస్తాన్ని అందించే పద్మముల వంటి చేతులు కలిగిన వాడు
సరసీరుహాననం= సరసీరుహ+ఆననమ్= సరస్సుయందు జనించిన (పద్మము) వంటి ముహము కలిగిన వానిని
చక్రవిభ్రాజితం= చేతియందు చక్రముచే ప్రకాశించు వానిని
తిరు వేంకటాచలాధీశం= తిరువేంకటాచలాధిపుని
భజే= భజించుచున్నాను

భావం: 
వాసుదేవునికి నమస్కరించుచున్నాను. బృందారకాధీశుని (ఇంద్రుని) చే పూజింపబడిన పాదములను కలవానికి నేను నమస్కరించుచున్నాను.

నల్ల కలువ వంటి దేహకాంతి గలవానికి, చందనము పూసుకున్న రమ యొక్క స్తనద్వయము వెలుగులో ప్రకాశించుచున్నవానిని, మందారమాలలను ధరించిన వానిని,  ధగధగ మెరుస్తూన్న కిరీటము గల వానిని, మన్మధుని తండ్రిని, బొడ్డు యందు పద్మము కలవానికి నేను వందనము చేయుచున్నాను.

హృదయము నందు మెరుస్తూన్న కౌస్తుభమణిని ధరించిన వానిని, గరుడపక్షి వాహనముగా గలవానిని, పద్మనేత్రుని, వేదాలచే కొనియాడబడువానిని, సర్పరాజుపై పవ్వళించేవానికి నేను వందనము చేయుచున్నాను.

ధర్మరాజునకు సహాయము చేయుటకు నిరంతరం ఉద్యుక్తుడైనవానిని, కరిరాజుని రక్షించిన వానికి, శరణుకోరిన వారికి స్నేహహస్తము అందించు పద్మము వంటి చేతులు కలవానిని, పద్మము వంటి ముఖము కలవానికి, చేతియందు చక్రముచే ప్రకాశించువాడు ఐన తిరువేంకటాచలాధిపునికి వందనము చేయుచున్నాను.

ఈ వనిత నీకె తగు నెంత భాగ్యమంతురాలో - వేవేలు తెరగుల వెలసీ నీకాగిట [ee vanita neeke tagu nenta]

//ప// ఈ వనిత నీకె తగు నెంత భాగ్యమంతురాలో
వేవేలు తెరగుల వెలసీ నీకాగిట

//చ// జక్కవపిట్టలలోని చక్కదనాలు చన్నులు
నిక్కుగొప్పు రంగైన నీలాల పుట్టు
ముక్కు సంపెంగపువ్వుల మోహనసింగారము
యెక్కడ గాబొగడేము యీయింతి సొబగులు

//చ// చిగురుటాకుల మించు చెలువము కెమ్మోవి
మొగము చంద్రకళలమునిముంగిలి
జగిగలనెన్నడుము సింహపుగొదమ యొప్పు
తగ నెట్టు పోలిచేము తరుణి యంగములు

//చ// మరుని బండ్లకండ్ల మహిమలు పిరుదులు
సరిబాదములు జలజపు సొంపులు
నిరతి శ్రీవేంకటేశ నీదేవులలమేల్మంగ
అరుదులేమని చెప్పే మతివ చందములు

ముఖ్యపదార్ధం:
తెరగు= విధము manner, style 
చన్నులు= స్తనములు
నిక్కు= గర్వము
చెలువము= అందము, విధము
జగిగల=చిక్కిన
బండికండ్ల= కల్లు= రాతితో చేయబడిన చక్రము, రధము చక్రము

భావం:
అన్నమయ్య అమ్మవారి అందాలను వర్ణిస్తూ శ్రీవారితో ఈ వనిత నీకు తగినట్టుంటుంది. ఎంతో భాగ్యవంతురాలంటున్నారు.

ఈ లావణ్యవతి ఎంత భాగ్యవంతురాలో. నీకు సరిగ్గా సరిపోతుంది. వేవేల విధాల నీ కౌగిటలో వెలసింది. 

ఎప్పుడూ జంటగా ఉండే జక్కవ పక్షులలోని చక్కదనాలు ఈ పడతి ముచ్చటైన జంట స్తనములు. ఆ పొగరుగా నిలబడి ఉండే జడ కొప్పు చక్కటి రంగైన నీలమణుల గుట్టలు. ఆమె ముక్కు సంపెంగ పువ్వుతో అలంకరించినట్టుండే అందమైన సింగారము. ఎంతని పొగడగలము ఈ స్త్రీ అందాలు?

ఆమె అందమైన కెంపుల వంటి ఎర్రని పెదవులు లేత చిగురుటాకుల అందాన్ని మించుతున్నాయి. ఆమె మొగము పదహారు కళల చంద్రుడి వలె గుండ్రనిది. చిక్కినట్టుండే ఆ సన్నని నడుము కొదమ సింహము అంటే సరిపోతుంది. ఆమె అంగములను పోల్చడానికి సరైన ఉపమానాలున్నాయా? (ఏదో, ఉన్న వాటితో  చెప్తున్నాను అంతే)

మన్మధుడి రధ చక్రాలవలే గుండ్రని, విస్తారమైనవి ఆమె పిరుదులు. సరే, ఇక పాదాలైతే మెత్తని తామెరల సొంపులే. శ్రీవేంకటేశ్వరా! ఎల్లప్పుడూ నీ వక్షస్థలము పై ప్రకాశించే నీ భార్య,  మా అమ్మ అలమేల్మంగ. ఆమె అరుదైన విలాసాలు ఏమని చెప్పేము.?    

వీణ వాయించెనే అలమేలు మంగమ్మ - వేణుగాన విలోలుడైన వేంకటేశునొద్ద [Veena vayinchene alamelu mangamma]

//ప// వీణ వాయించెనే అలమేలు మంగమ్మ
వేణుగాన విలోలుడైన వేంకటేశునొద్ద

//చ// కురులు మెల్లన జారగ సన్న
జాజివిరులు జల్లన రాలగ
కరకంకణంబులు ఘల్లని మ్రోయగ
మరువైన వజ్రాల మెరుగుతులాడగ

//చ// సందిటిదండలు కదలగాను
ఆణిముత్యాల సరులు ఉయ్యాలలూగగాను
అందమై పాలిండ్లను అలదిన కుంకుమ
గంధము చెమటచే కరగి ఘుమఘుమమనగా

// ఘననయనములు మెరయగా
వింతరాగమును ముద్దులు కులుకగా
ఘననిభవేణి జంత్రగాత్రము మెరయగ
వినెడి శ్రీవేంకటేశుల వీనుల విందుగా

ముఖ్యపదార్ధం:
విలోలుడు= విపరీతమైన ఆసక్తి కలిగిన వాడు
కురులు= వెంట్రుకలు
మరువైన= చాటుగా ఉన్న, బయటకు కనిపించని ప్రదేశం
మెరుగుతులు= మెరపులు
సందిటి దండలు= చేతుల దండలు
ముత్యాల సరులు= ముత్యాల దండలు
పాలిండ్లు= స్త్రీ స్తనములు
కుంకుమ గంధము= ఎర్రని గంధము
నిభము= సహనము, సమానము
జంత్రము= An instrument, a machine. జంత్రవాద్యము
గాత్రము= గొంతుతో పలికించే నాదము
వీనులు= చెవులు

భావం:
అమ్మవారు శ్రీవేంకటేశుని ముందు కూర్చుని వీణ వాయిస్తోంది ట. అప్పుడు ఆమె కదలికల్లో వచ్చే మార్పులను చాలా అందంగా వర్ణిస్తున్నారు అన్నమయ్య. (ఈ సంకీర్తన అన్నమయ్యదేనా? అని నిర్ధారించుకోవలసి ఉంది, ఎందుకంటే భావం గొప్పదైనా ఆయన ఉపయోగించే పదగాంభీర్యం నాకు కనిపించలేదు)

వేణు నాద ప్రియుడైన శ్రీవేంకటేశుని వద్ద అలమేలుమంగమ్మ వీణ వాయిస్తోంది.

ఆమె వీణ వాయిస్తున్నప్పుడు పొడవటి నల్లని జుట్టు ముందుకు జారిపోతున్నాయి. ఆ కొప్పులో అలంకరించుకున్న సన్నజాజి పువ్వులు జలజలా రాలిపోతున్నాయి. చేతులకు ధరించిన బంగారు ఆభరణాలు ఘల్లు ఘల్లు మని మ్రోగుతున్నాయి. ఆభరణాల్లో పేర్చిన వజ్రాలు మిల మిలా మెరుస్తున్నాయి.

వీణపై సుతారమైన చేతివేళ్ళు అలవోకగా అతూ, ఇటూ కదిలిపోతున్నాయి. ఆమె కదలికలకి మెడలో ధరించిన ముత్యాల దండలు అటూ, ఇటూ ఉయ్యాలలు ఊగుతున్నాయి.  ఆమె అందమైన స్తనములపై  పూసుకున్న ఎర్రని సుగంధలేపనం చెమట వల్ల కరిగిపోయి ఆ ప్రదేశంతా అంతా ఘుమఘుమలాడుతోంది.

సంతోషముతో ఆమె కన్నులు మెరిసిపోతున్నాయి. ఎన్నో కొత్తరాగాలు ముద్దుగా వీణమీద పలికిస్తోంది. వినయవంతురాలై వీణతో పాటూ చక్కటి గొంతుతో శ్రావ్యమైన పాట పాడుతూ వింటున్న శ్రీవేంకటేశ్వరుని చెవులకు ఇంపుగా సంకీర్తనా నివేదన చేస్తోంది. 

చెలి నీవు మొదలనే సిగ్గరి పెండ్లి కూతురవు - ఇలనింత పచ్చిదేరీ ఇదివో నీ భావము [Cheli neevu modalanE siggari peMDli kUturavu]

//ప//చెలి నీవు మొదలనే సిగ్గరి పెండ్లి కూతురవు
ఇలనింత పచ్చిదేరీ ఇదివో నీ భావము

//చ// చెక్కులవెంటా గారె చెమట తుడుచుకోవే
చక్కవెట్టుకొనవే నీ జారిన కొప్పు
అక్కుమీద పెనగొన్న హారాలు చిక్కు దీయవే
ఇక్కువల నీ కోరికె లీడేరెనిపుడు

//చ// పెదవి మీద కెంపులబట్లు రాలుచుకోవే
చెదరిన ముంగురులు చేత దువ్వవే
వదలిన పయ్యెద చివ్వన బిగించుకొనవే
పది(బదిగా నీనోము ఫలియించె నిపుడు

//చ// తిలకము కరగెను దిద్దుకోవే నొసలను
కలసిన గురుతులు గప్పుకొనవే
యెలమి శ్రీవేంకటేశు( డేలె నలమేలుమంగవు
తలచిన తలపులు తలకూడె నిపుడు

ముఖ్యపదార్ధం:
సిగ్గరి=సిగ్గు కలిగిన స్త్రీ 
పచ్చిదీరె= బయటపడు
చెక్కు= The cheek. కపోలము 
అక్కు= రొమ్ము The breast or chest
పెనగొన్న=ఒకదానిపై ఒకటి పెనవేసుకొను
ఇక్కువ= జీవస్థానము, రహస్య అంగములు
కెంపులబట్లు=కెంబట్టు= కెంపు+పట్టు= ఎర్రని దారంలాంటి తీగ (Red silk) 
ముంగురులు= ముందు + కురులు = ముందుకు రాలే జుట్టు
పయ్యెద= స్త్రీలు వక్షస్థలము కప్పుకొను వస్త్రము
చివ్వని=చివ్వు+అని= ఒక్కసారిగా, గబుక్కున
పది(బదిగా=పదింబదిగ= పదులు, చాలా several or many
గురుతులు= చిహ్నాలు
యెలమి= సంతోషముతో

భావం:
అమ్మవారు మొదటిరాత్రి స్వామిని కలిసి గదిలోంచి అలానే బయటకి వచ్చింది. పక్కనున్న చెలికత్తెలు ఆమెను చూసి ఇలా అంటున్నారు.

అమ్మా! నీవు కొత్త పెళ్ళికూతురివి. నీకు అసలే సిగ్గు ఎక్కువ.  నిన్ను ఇలా చూస్తే నీవు స్వామితో అనుభవించిన సుఖాలేమిటో బహిర్గతం అవుతున్నాయి. కొంచెం సరిచేసుకో..

నీ నుదుటన కారే ఆ చెమటని తుడుచుకోవే. జారిపోయిన నీ కొప్పుని మళ్ళీ చక్కబెట్టుకోవే. నీ రొమ్ము మీద పెనవేసుకుపోయిన హారాలను చిక్కుతీయవే. ఇవన్నీ చూస్తుంటే నీ సుఖస్థానాలకి కోరికలు తీరినట్లనిపిస్తోంది. 

ఆ పెదవి మీద ఎర్రని దారాలు రాల్చుకోవే (స్వామి పెదవులని గ్రోలినప్పుడు వారిద్దరి లాలాజలం అలా తీగలుగా కట్టిందని ఊహ కాబోలు). ఆ చెదిరిన జుట్టు ముందుకు రాలుతోంది, అది సరి చేసుకోవే. నీ పయ్యెద (రవిక) వదులుగా అయిపోయింది, గభాలున బిగించుకోవే. నీ పతితో చేసిన యౌవ్వనపు నోము నీకు మిక్కిలిగా ఫలించిందని తెలుస్తోంది.

నీవు నుదుటన ధరించిన తిలకము మీ ఇద్దరి కలయికలోని వేడికి కరిగిపోయి నొసటలకి అంటుకుంది, అది దిద్దుకోవే. నీవు శ్రీవారితో కలిసిన సంభోగపు గుర్తులు (పెదవుల ముద్రలు, పంటి గాట్లు, గోళ్ళ గిచ్చుళ్ళు వంటివి) బయటకి కనబడకుండా కప్పుకోవే. సంతోషముతో శ్రీవేంకటేశ్వరుడు చేరదీసిన అలమేలుమంగవమ్మా నువ్వు. నీవు తలచిన తలపులన్నీ నిరవేరాయిప్పుడు. 

పొలతి జవ్వనమున (బూవక పూచె - యెలమి నిందుకు మనమేమి సేసేదే

//ప// పొలతి జవ్వనమున (బూవక పూచె
యెలమి నిందుకు మనమేమి సేసేదే

//చ// సతిచింతాలతలలో సంపెంగపూవులు పూచె
మతివిరహపు మేన మల్లెలు పూచె
అతనునితలపోతను అడవిజాజులు పూచె
హితవు తెలియదింకను ఏమిసేసేదే

//చ// తొయ్యలిచెమటనీట దొంతితామెరలు పూచె
కొయ్యచూపు కోపముల కుంకుమ పూచె
కయ్యపు వలపుల (జీకటి మాకులు పూచె
నియ్యేడ చెలియభావ మేమి చేసేదె

//చ// మగువరతుల లోన మంకెన పువ్వులు పూచె
మొగికొనగోళ్ళనే మొగలి పూచె
పొగరు శ్రీవేంకటేశు పొందుల కప్రము పూచె
ఇగురు(బోండ్ల మింక నేమి సేసేదే

ముఖ్యపదార్ధం:
 పొలతి= స్త్రీ
జవ్వనమున=యౌవ్వనమున
యెలమి= సంతోషముతో
సతిచింతాలతలలో= ఆమె ఆలోచనా అల్లికలలో
మతి= తలపు, కోరిక 
విరహపు మేన= ఎడబాటు, వియోగపు శరీరాన 
అతనునితలపోతను= తనువులేని ఆయన ఆలోచనలో
హితవు= మంచి
తొయ్యలి= స్త్రీ, ఆడు హంస
కొయ్యచూపు= కోసేలా ఉండే చూపు
కయ్యపు= జగడపు
చీకటి మాకులు= చీకటి చెట్లు (night queen)
మగువరతుల= స్త్రీ కోరికలోన
మొగికొనగోళ్ళనే= కొన గోళ్ళ సమూహము
కప్రము= కప్పురము
ఇగురుబోడి= యౌవ్వనవతిఐన స్త్రీ

భావం:
చెలులు ఒకరితో ఒకరు చెప్పుకుంటున్నారు. స్వామి గురించిన ఆలోచనల్లో, ఆయనతో రతి జరిపే సమయంలో, ఆయనపై కోపం వచ్చినప్పుడు..వాళ్ళ శరీరాల్లో ఎలాంటి మార్పులు వస్తున్నాయో, అవి పువ్వులతో పోల్చి చెప్పుకుంటున్నారు. స్వామి విరహంతో బాధను అనుభవిస్తూనే, ఆడవాళ్ళగా పుట్టాం, ఇక ఏమి చేయగలమే, అందాన్ని ఆయనకి అర్పించడం తప్ప...అనుకుంటున్నారు.   

పడతి యౌవ్వనము సంతోషంతో పూయకనే పూచింది. ఇప్పుడు మనమేమి చేసేదే?

మగని గురించిన దీర్ఘాలోచనలో ఉన్నప్పుడు పచ్చని సంపంగె పువ్వులు పూచినట్టుంది. కోరిక కలిగినప్పుడు శరీరంలో మల్లెలు పూచినట్టుంది. విశ్వాంతరాత్ముని తలపోతలో ఆమె శరీరంలో అడవి జాజిపువ్వులు పూచాయి. ఇది మంచిదేనా? నేనేమి చేసేదే?.

చెలి చెమట నీటిలో తామెరల దొంతరలు పూచాయి (తామెరలు చాలా నీరున్న ప్రదేశాలలోనే పూస్తాయి. అంటే, స్వామి మీద విరహంతో ఒళ్ళు వేడెక్కి ఆమెకి చెమట వానల్లా కురుస్తోందన్నమాట.) పతి పైన కోపపు చూపులలో ఎర్రని కుంకుమలు పూస్తున్నాయి. (అంటే కోపంలో కన్నులు ఎర్రబారాయన్నమాట) జగడాల ప్రేమల్లో చీకటి చెట్లు (night queen) పూచాయి. భావము ఈ విధముగా ఉంది, నేనేమి చేసేదే?

పతితో రతులు చేసేడప్పుడు శరీరంలో మంకెన పువ్వులు పూసినట్టుంది. (రతి సమయంలో ఆమె శరీరం కోరికతో ఎర్రగా మారిందన్నమాట) ఆమె కాలి, చేతి వేళ్ళ కొనగోళ్ళకి పదునైన మొగలి పూవులు పూసాయి.(గాఢాలింగనాల్లో స్వామి వీపుపై, భుజములపై సతి చేసే నఖక్షతాలు, గీరడాలు చూసి ఆమె చేతి వేళ్ళ గోళ్ళు పదునైన మొగలిరేకుల్లా ఉన్నాయని కవి భావన).. శ్రీవేంకటేశ్వరుని పొందులో ఉన్నప్పుడు పొగరు కప్పురము పూస్తుంది. (నల్లని స్వామి పై చెలి చెమట అంటుకుని ఆ తెల్లని బిందువులు కప్పురపు పొడిలా ప్రకాశిస్తోందని కవి భావన) ఆడవాళ్ళం మనము ఏమి సేసేదే?  

కట్టెదుర వైకుంఠము కాణాచయిన కొండ - తెట్టలాయ మహిమలే తిరుమల కొండ

//ప// కట్టెదుర వైకుంఠము కాణాచయిన కొండ 
తెట్టలాయ మహిమలే తిరుమల కొండ

//చ// వేదములే శిలలై వెలసినది కొండ 
యేదెస బుణ్యరాసులేయేరులైనది కొండ
గాదిలి బ్రహ్మాదిలోకములకొనల కొండ 
శ్రీదేవుడుండేటి శేషాద్రి కొండ

//చ// సర్వదేవతలు మృగజాతులై చరించేకొండ 
నిర్వహించి జలధులే నిట్టచరులైన కొండ
వుర్విదపసులే తరువులై నిలచిన కొండ 
పూర్వపుటంజనాద్రి యీ పొడవాటి కొండ

//చ// వరములు కొటారుగా వక్కాణించి పెంచేకొండ 
పరుగు లక్ష్మీకాంతుసోబనపు గొండ
కురిసి సంపదలెల్ల గుహల నిండిన కొండ 
విరివైన దదివో శ్రీవేంకటపు గొండ

ముఖ్యపదార్ధం:
కట్టెదుర= కడు+ఎదుర= మిక్కిలి ఎదురుగా
కాణాచి= చిరకాలముగా ఉన్న స్థానము
తెట్టెలాయ మహిమలే= మహిమలు తెట్టులు (చెరువులో బాగా నానిన రాయి పై నాచు తెట్టెలు కట్టినట్టు, మహిమలు బాగా పేరుకుపోయి ఉన్న ప్రదేశము)
యేరు= పారే నీరు (సెలయేరు అంటే శిల పై నుండి పారే యేరు.)
చరించు= తిరుగాడు
జలధులు= ఇక్కడ మేఘాలు అని చెప్పుకోవాలి
నిట్టచరులు=పొడవుగా ప్రవహించు
ఉర్వి తపసులు= భూమి మీద తాపసులు
తరువులు= చెట్లు
కొటారు= సామాను దాచు పెద్ద గది వంటిది, కొట్టాం అనవచ్చు (గాదె వంటిది)
సోబనము= మంగళము
విరివి= విస్తృతి, విశాలత, వెడల్పు (Expanse, width, breadth, extent)

భావం:
అదివో తిరుమల కొండ. మిక్కిలి ఎదురుగా, అతి దగ్గరగా ఉన్న ఇలపై నిలచిన వైకుంఠము. చిరకాలముగా నిలచిన పర్వతరాజము. ఎన్నో మహిమలు మందంగా తెట్టెలు కట్టిన కొండ. 

వేదాలే శిలలుగా ఉన్న కొండ. లెక్ఖలేనన్ని పుణ్యరాశులు ప్రవహిస్తూన్న కొండ. ఈ పర్వత శ్రేణి కొన భాగాలు బ్రహ్మ మొదలైన లోకాలన్నింటినీ తాకుతున్న కొండ. లక్ష్మీదేవి భర్త ఉండేటి శేషాచలం ఈ కొండ. 

దేవతలంతా అనేక మృగ జాతులుగా మారి తిరుగుతూన్నటువంటి కొండ. నీటిని ధరించిన మేఘాలు ఈ కొండ చివరలు తాకుతూ వెళ్తాయి. భూమి మీద గొప్ప తపోసంపన్నులు చెట్లు గా నిలచి ఉన్న కొండ. పైన చెప్పిన శేషాచలానికి ముందున్న ఈ పొడవాటి కొండ అంజనాద్రి.

లెక్ఖలేనన్ని వరముల తనలో ఇముడ్చుకుని గొప్ప వైశాల్యాన్ని పొందినదీ కొండ. లక్ష్మీకాంతుని మంగళప్రదమైన వెలుగులతో ప్రకాశించే కొండ. ఆ కొండ గుహల్లో సంపదలు కురిసి నిండిపోయిన కొండ (ఇహలోకపు సంపదలు కాదు, ఆ కొండ గుహల్లో ఎంతో మంది తపస్సులు చేసుకుంటూ పుణ్యాల సంపదలు సంపాదించగా వాటితో నిండిపోయినదని). విస్తృతమైనది, విశ్వమంతా వ్యాపించినది అదిగో శ్రీవేంకటేశుడు నెలవైన కొండ. పాపములను ఖండించే కొండ. ఈ తిరుమల కొండ.      

నిగమ నిగమాంత వర్ణిత మనోహర రూప - నగరాజ ధరుడ శ్రీనారాయణ

//ప// నిగమ నిగమాంత వర్ణిత మనోహర రూప
నగరాజ ధరుడ శ్రీనారాయణ

//చ// దీపించు వైరాగ్యదివ్య సౌఖ్యంబియ్య
నోపకకదా నన్ను నొడబరపుచు
పైపైనె సంసారబంధముల గట్టేవు
నాపలుకు చెల్లునా నారాయణా

//చ// చీకాకు పడిన నా చిత్త శాంతము సేయ
లేకకా నీవు బహులీలనన్ను
కాకుసేసెదవు బహుకర్మల బడువారు
నాకొలదివారలా నారాయణా

//చ// వివిధ నిర్బంధముల వెడలద్రోయక నన్ను
భవసాగరముల నడబడ జేతురా
దివిజేంద్రవంద్య శ్రీ తిరువేంకటాద్రీశ
నవనీత చోర శ్రీ నారాయణా

ముఖ్యపదార్ధం:
నిగమము= వేదము
నిగమాంత= వేదాంతము= ఉపనిషత్తులు The theological part of the Vedas, i.e., the Upanishads, ఉపనిషత్తులు
వర్ణిత= వర్ణించబడిన
మనోహర రూప= మనస్సులను హరించే అందమైన రూపము గలవడా
నగరాజ ధరుడు= నగము అంటే కొండ (which is immovable). గోవర్ధనము అనే పెద్ద కొండను ధరించినవాడా
నారాయణ=నార+అయనుడు= నీటిమీద నివసించే వాడు (విష్ణువు)
దీపించు= వెలుగుతున్న, కాంతివంతమైన
వైరాగ్య దివ్య సౌఖ్యము= వైరాగ్యము అనే దివ్య సుఖము
ఈయక నోపకకదా= ఇవ్వడానికి ఒప్పక కదా
నొడబరచు= తప్పులు ఎంచు
చిత్త శాంతము= మనశ్శాంతి
బహులీల= అనేక లీల
కాకుసేయు= కలత చేయు
నిర్బంధములు= తప్పించుకోలేని బమ్ధములు, ఇష్టములేకున్నా ఇతరుల ఒత్తిడి మీద చేసే పనులు
భవసాగరములు= పాపము సముద్రాలు
అడపడు= అడ్డుపడు
దివిజేంద్రవంద్య= దివిజ+ఇంద్ర+వంద్య= దేవరలచేత, దేవతలకి రాజైన ఇంద్రుని చేత కొలవబదేవడా
చోర= దొంగ

భావం:
అన్నమయ్య శ్రీవారిని ఈ బంధాలపై వ్యామోహాన్ని తెంచమని, శాశ్వతమైన వైరాగ్య సుఖాన్ని ఇప్పించమని కోరుతున్నారు. ఇహ భోగాల్లో చిక్కుకున్న ఆయన పలుకులు స్వామిని చేరుతున్నాయా? అని అడుగుతున్నారు.

పాల సముద్రంలో శయనించే స్వామీ! వేదాల్లోనూ, ఉపనిషత్తుల్లోనూ మహత్తరంగా వర్ణించబడిన విధంగా మనస్సులను హరించే కోటి మన్మధుల సౌందర్య రూపము గలవాడా, గోవర్ధన పర్వతాన్ని చిటికెన వేలుతో ఎత్తి ధరించిన శ్రీమన్నారాయణా.

నాయందు తప్పులు ఎంచి, నాకు జ్ఞానకాంతితో వెలుగుతున్న దివ్యమైన వైరాగ్య సుఖాన్ని ఇవ్వడానికి వెనకడుతున్నావు. ఈ పైపై సంసార బంధాల్లో (సంసారము, భార్య, పిల్లలు, బంధువులు వంటి ఆశలు) నన్ను కట్టిపాడేశావు. నా వేడుకోలు పలుకులు నిన్ను చేరుతున్నాయా? చేరినా అవి చెల్లుతాయా?

కామ, క్రోధాది అరిషడ్వర్గాలతో నా మనస్సు చీకాకుకి గురి అవుతున్నప్పుడు నీ దివ్యలీలలతో నా మనసుకి శాంతము చేకూర్చకుండా నీ ఆటలతో నన్ను మరింత కలత చెందించి వినోదిస్తున్నావు. నన్ను కూడా అందరిలాగానే చూస్తున్నావా? నిన్నే నమ్ముకున్న నాకు, నిన్ను గుర్తించక అనేక పాపకర్మలు చేస్తున్న మిగతావారికీ తేడా లేదా?

నాకు ఇష్టంలేని పనులను నిర్బంధించి చేయించాలని చూడకుండా ఈ పాప సముద్రాలని ఈదలేకపోతున్న నాకు అడ్డుపడి నన్ను బయటపడేసి ఉద్దరించు స్వామీ! ఓ వెన్నదొంగా, దేవతల చేత, దేవేంద్రుని చేత నిత్యము కొలవబడే వాడా, శ్రీమన్నారాయణా...

పులకల మొలకల పున్నమ తోడనె కూడె అలివేణి నీ పతితో ఆడవే వసంతము

//ప// పులకల మొలకల పున్నమ తోడనె కూడె
అలివేణి నీ పతితో ఆడవే వసంతము 

//చ// మాటలు తీగెలు వారె మక్కువలు చిగిరించె
మూటల కొద్దీ నవ్వులు మొగ్గలెత్తెను 
వాటపు జవ్వనానకు వసంత కాలము వచ్చె
ఆటదానవు పతితో ఆడవే వసంతము

//చ// చెమట రసములూరె సిగ్గులు పూవక పూచె
తిమురు తరి తీపుల తేనెలుబ్బెను 
క్రమమున తమకము గద్దియ మదనుండెక్కె
అమరనీ పతి తోడ ఆడవే వసంతము 

//చ// కడుగోరితాకులు కాయము కాయలు గాచె 
బడినే కెమ్మోవి పండు వండెను
ఎడలేక శ్రీ వేంకటేశుడిట్టె నిన్ను గూడె
అడరి నీ పతితోనె ఆడవే వసంతము

ముఖ్యపదార్ధం:
పులకల మొలకలు= ఆనందాతిశయంలో శరీరంలో మొలిచే పులకరింతలు
పున్నమ తోడనె= నిండు చంద్రుని వెన్నెలతో కలిసి
అలివేణి=నల్లని తుమ్మెదల వంటి బారైన జడ కలిగిన స్త్రీ
వసంతము= రంగులు చల్లుకునే ఆట (పసుపు, సున్నపు కలిపిన ఎర్రని నీళ్ళు చల్లుకునే ఆట)
మాటలు తీగెలు వారె= పలుకులు తియ్యని తీగ పాకంలా ఉన్నవి
మక్కువలు చిగిరించె= ప్రేమలు చిగురిస్తున్నాయి Affection, love; desire, lust; wish
వాటపు= అందమైన, అనుకూలమైన
జవ్వనానకు= యవ్వనానికి
వసంత కాలము= వసంత శోభ (యౌవ్వనము చిగురించే సమయం వచ్చిందని కవి భావన)
ఆటదానవు= చక్కటి నాట్యగత్తెవు 
తిమురు: త్వరపడి, గర్వించు
తరి తీపుల: ప్రీతి, అడియాస, సంతుష్టి
తేనెలుబ్బెను= తేనెలు ఉబుకుచున్నవి  
క్రమమున= మెల్ల మెల్లగా
తమకము గద్దియ= విరహపు సింహాసనము మీదకు
మదనుండెక్కె= మన్మధుడు ఎక్కినాడు
కడుగోరితాకులు= మిక్కిలి గోరింటాకులు
కాయము: శరీరము 
కెమ్మోవి: కెంపుల వంటి ఎర్రని పెదవి
ఎడలేక= దూరంగా ఉండలేక
అడరి= చేయు

భావం:
అమ్మ యౌవ్వనం అనే వసంత కాలంలోకి అడుగుపెడుతోంది. యౌవ్వనం ఎవరికైనా చాలా మధురమైన కాలం కదా! అది ప్రతీ ఒక్కరి జీవితంలోనూ వసంతకాలం వంటిది. అమ్మవారికి వచ్చిన ఈ యౌవ్వనాన్ని శ్రీవారితో కలిసి ఆడి సంతోషించమంటున్నారు అన్నమయ్య.. ఈ కీర్తనలో వసంతము అనే మాట చూసి చాలా మంది అన్నమయ్య అమ్మవారిని రంగులు చల్లుకునే ఆట ఆడమని చెప్తున్నారనుకుంటారు, కానీ, ఇది పూర్తి శృంగార కీర్తన. ఇక్కడ అమ్మవారి యౌవ్వనమే వసంతము. కీర్తనంతా అమ్మవారికి యవ్వనకాలంలో శరీరంలో కలిగే మార్పుల గురించే ఉంటుంది..

పున్నమ చంద్రుని తెల్లని వెన్నెల వంటి మోము కలిగిన  పడతీ! నీ శరీరంలో స్వామిని చూడగానే పులకరింతలు మొలుస్తున్నాయి.. తుమ్మెద రెక్కల వంటి నల్లని పొడవైన  జడ కలిగిన ముగ్ధా! నీ ప్రియ మగనితో కలిసి యౌవ్వన వసంతపు ఆటలు ఆడు.

నీ మాటలు లేత పాకం తీగలు కట్టినట్టుగా తియ్యగా అవుతోంది. నీలో మెల్లగా  ప్రేమలు/కోరికలు చిగురిస్తున్నాయి. నీ పెదవి మూలలనుండి వచ్చే మూటలకొద్దీ నవ్వులు మొగ్గల్లా మారుతున్నాయి.. (పెదవులు విడదీసి నవ్వితే పువ్వు వికశించినట్టు, మొగ్గలు అని అన్నారంటే, పెదవులు విచ్చుకోకుండా సిగ్గుతో, స్వామి కేసి కన్నెత్తి చూడలేక, ఏదో కావాలని తెలియజేసే నవ్వు అన్నమాట). చక్కటి నీ అనుకూలమైన యౌవ్వనానికి వసంతకాలం వచ్చింది. (వసంత కాలంలో చెట్లు చిగిర్చినట్టే...యవ్వనపు వయసులో శరీరంలో పులకలు, కొత్త అందాలు, కొత్త శోభలు, కొత్త కళలు వచ్చాయన్నమాట). మంచి ఆటగత్తెవు నీవు. నీ పతితో యౌవ్వనపు వసంతాల ఆటలు ఆడవే.....

తమకంతో వేడెక్కిన నీ శరీరంలో చెమట గంధాలు ఊరుతున్నాయి. నీలో సిగ్గులు సగం విచ్చుకున్న పువ్వుల్లా పూచాయి. తొందరగా సంతుష్టిని  పొందాలని నీలో ప్రేమల తేనెలు ఉబుకుతున్నాయి. మెల్ల మెల్లగా నీలోని విరహం అనే  సింహాసనము మీదకు మన్మధుడు ప్రవేశిస్తున్నాడు. నీ భర్తతో కలసి యౌవ్వనపు వసంతాల ఆటలు ఆడవే..

విరహంతో ఎర్రబడిన నీ శరీరము ఎర్రని గోరింటాకు చెట్టు లెక్ఖలేనన్ని కాయలు కాసిందా! అన్నట్టుంది.. అందులో కొన్ని పండిన కాయలు కెంపుల్లా ఎర్రని నీ పెదవి పండు లా ఉన్నాయి. నీ విరహాన్ని భరించలేక శ్రీవేంకటేశ్వరుడు నిన్ను దగ్గరకు తీసుకున్నాడు. నీ పతికి కావలసినట్టుగా ఉండి నీ యౌవ్వనాన్ని పండించుకోవే....

సంగడికి రాగదవే సరిచూచేను - యింగిత మెరుగుకుంటే నిద్దరికిగూడెను

//ప// సంగడికి రాగదవే సరిచూచేను
యింగిత మెరుగుకుంటే నిద్దరికిగూడెను

//చ// తుంమిదలు వ్రాయబోతే తొయ్యలి నీ తురుమాయ
నెమ్మిజందురు వ్రాసితే నీమోమాయనే
వుమ్మడి సంపెంగ వ్రాయనున్నతి నీ నాసికమాయ
కమ్మగలువలు వ్రాయగన్నులాను

//చ// గక్కన శంఖము వ్రాయ గన్నెరో నీగళమాయ
జక్కవల వ్రాయగా నీ చన్నులాయను
అక్కరదామరలు వ్రాయగ నీకరములాయ
నిక్కి సింహము వ్రాయగా నీ నడుమాయను

//చ// పులినము వ్రాయగాను పొలతి నీ పిరుదాయ
తెలియ నరటుల వ్రాసితే దొడలాయ
కలసితివి శ్రీవేంకటేశ్వరుడను దాను
బలుచిగురులు వ్రాయ బాదాలాయను

ముఖ్యపదార్ధం:
సంగడి= స్నేహము
ఇంగితము= గుర్తులు, జ్ఞానము
తొయ్యలి= స్త్రీ
నెమ్మి చందురు= గుండ్రని చంద్రుడు
గళము= కంఠము
జక్కవలు= జక్కవ పక్షి (The poetical swan, always described as being in pairs, to which poets liken fair breasts)
పులినము= ఇసుకదిన్నె

భావం:

అన్నమయ్య అమ్మవారితో చెప్తున్నారు. [ఈ సృష్టిలో ఉన్న అందమైన ఉపమానాలతో అమ్మవారి సౌందర్యాన్ని పోల్చి చూసి కీర్తిస్తున్నారు అన్నమయ్య.] 

అమ్మా! నీవు మదన జనకుడైన శ్రీవేంకటేశ్వరుడను కలిశావు. 

కొంచెం స్నేహంగా ఉండమ్మా నాతో..నిన్ను సరిగా చూస్తాను. కొంచెం సరైన గుర్తులతో పోల్చుకుంటే మీ ఇద్దరికీ బాగా కుదురుతుంది.   

తుమ్మెదల వలె...అని వ్రాయబోతే, అవి నీ కురులయ్యాయి.

చందురుడు అని రాసితే ...నీ ముఖమయ్యింది.

సంపెంగ అని వ్రాస్తే...అది నీ ముక్కు అయ్యింది. 

కలువలు అని రాసితే...నీ కన్నులయ్యాయి.

ఓ కన్యా! శంఖం అని వ్రాస్తే...అది నీ కంఠం అయ్యింది. 

జక్కవ పక్షులు అని రాసితే...ఎప్పుడూ జంట విడని నీ చన్నులు అయ్యాయి.

తామెరలు అని వ్రాయ...నీ చేతులయ్యాయి.

సింహం అని రాయగా...నీ సన్నని నడుమయ్యింది. 

ఇసుకదిన్నెలు అని వ్రాయగా... అవి విశాలమైన నీ పిరుదులయ్యాయి.

అరటి అని వ్రాస్తే...నీ తొడలు అయ్యాయి.

లేతచిగురులు అని వ్రాయ...నీ పాదాలయ్యాయి.

కవి భావన:

నల్లని నీ కొప్పు తుమ్మిదలు రెక్కలంత నల్లగా ఉంది. 

నీ ముద్దైన ముఖము గుండ్రని చంద్రుడు వలే కాంతివంతంగా ఉంది. 

నీ ముక్కు సంపెంగె మొగ్గ లా నిటారుగా ఉంది. {కోతేరు ముక్కు అంటాం కదా!]

నీ కన్నులు నల్లని కలువల వలే నిగనిగలాడుతూ ప్రశాంతంగా ఉన్నాయి . 

ఓ యౌవ్వనవతీ! నీ కంఠం శంఖము వలే ఉంది. 

నీ వక్షోజాలు ఎప్పుడూ జంట విడువని జక్కవ పక్షుల వలే ఉన్నాయి. 

నీ చేతులు తామెరల వలే నునుపుగా, లేతగా, ఎర్రగా ఉన్నాయి. 

నీ నడుము ఉన్నతమైన సింహము నడుము వలే సన్నగా ఉంది. 

నీ పిరుదులు ఇసుకదిన్నెలంత విశాలంగా ఉనాయి. 

నీ తొడలు లావైన అరటి బోదెల వలే బలంగా, నున్నగా ఉన్నాయి. 

నీ పాదాలు లేత చిగురుల వలే ఎర్రగా ఉన్నాయి. 

ఇటువంటి నీవు శ్రీవేంకటేశుడనే నాతో కలిశావు. మీ ఇద్దరికీ జంట బాగా కుదురుతుంది. 

ఎంతమోహమో నీకీఇంతిమీదను - వింతవింత వేడుకల విర్రవీగేవు

//ప// ఎంతమోహమో నీకీఇంతిమీదను
వింతవింత వేడుకల విర్రవీగేవు

//చ// తరుణిగుబ్బలు నీకుదలగడబిళ్ళలుగా
నొరగుకున్నాడవు వుబ్బున నీవు
దొరవై పయ్యెద కొంగు దోమతెర బాగుగ
సరుగ మాటుసేసుక జాణవై వున్నాడవు

//చ// భామిని తొడలు నీకు పట్టేమంచములాగున
నాముకుని పవ్వళించేవప్పటి నీవు
గోముతోడ పట్టుచీర కుచ్చెల పరపుగాగ
కామించి యిట్టె కోడెకాడవై ఉన్నాడవు

//చ// వనిత కాగిలి నీకు వాసన చప్పరముగ-
నునికి నేసుకున్నాడ వొద్దికై నీవు
యెనసితివి శ్రీవేంకటేశ యలమేల్మంగను
అనిశము సింగరరాయడవై వున్నాడవు

ముఖ్యపదార్ధం:
ఇంతి= స్త్రీ
గుబ్బలు= కుచములు, స్తనములు
ఒరగు= పవ్వళించు, జారలపడు
వుబ్బున= సంతోషముగా
పయ్యెద= పమిట, స్త్రీల వక్షస్థలమును కప్పి ఉంచు వస్త్రము
సరుగ=పెరుగు, వర్ధిల్లు
మాటుసేసుక= దాగి ఉండుట, పొంచి ఉండుట
జాణ= నేర్పరి, తెలివైన వాడు
ఆముకొని= హెచ్చుకుని, పెద్దగా మారి
గోము=సౌకుమార్యము, సుకుమారము శ్రమయెరుగనితనము
కోడెకాడు=పడుచువాడు
చప్పరము=పల్లకీ, చట్రము, a covered seat in which a god is carried on  auspicious days in temples
అనిశము= ఎల్లప్పుడును

భావం:
ఈ సంకీర్తనలో శ్రీవారు తన భార్య అందాలు చూసుకుని ఎంత విర్రవీగుతున్నాడో, ఎన్ని విధాలుగా వేడుకలు పొందుతున్నాడో అన్నమయ్య వివరిస్తున్నారు.

నీ భార్యమీద ఎంత మోహమో నీకు, ఆవిడ అందాలు చూసుకుని వింతవింత భంగిమలతో విర్రవీగుతున్నావు. 

మీ ఆవిడ మెత్తని స్తనములు నీకు దూదితో చేసిన తలగడబిళ్ళలు- వాటిమీద సంతోషముగా నీ తలను ఆనించి పడుకున్నావు. ఆమె పమిట కొంగుని దోమతెరలా చేసుకుని ఆ పయ్యెద లోపల ముఖాన్ని దాచుకున్న జాణకాడవు.

ఆమె బలమైన తొడలు నీకు పట్టె మంచములుగా, వాటికి ఆనుకుని పడుకునేవు. ఆమె నున్నని పొట్టపై సుకుమారంగా దోపుకున్న అతిమెత్తని పట్టుచీర కుచ్చిళ్ళు పరుపుగా తలచి యౌవ్వనవంతుడవై కోరికతో రగులుతున్నావు.

నీ భార్య కౌగిలిని నీకు ఒక పెద్ద చట్రముగా చేసుకుని అందులో యిమిడిపోయావు. శ్రీవేంకటేశ్వరా! అలమేల్మంగను చేపట్టి ఎల్లప్పుడూ శృంగారమూర్తివై సింగరరాయ నరసింహుడవై ఉన్నావు. 
(ఈ సంకీర్తన సింగరాయకొండ లక్ష్మీనారశింహుని పై రాసినది గా తోస్తూంది)

నెలత చక్కదనమే నిండు బంగారము నీకు - గలిగె గనక లక్ష్మీకాంతుడవైతి

//ప// నెలత చక్కదనమే నిండు బంగారము నీకు
గలిగె గనక లక్ష్మీకాంతుడవైతి

//చ// పడతినెమ్మోమునకు బంగారుకళలు దేరీ
వెడలేనెలవినవ్వే వెండిగనులు
అడియాలమగుమోవి నదె పగడపుదీగె
నిడువాలుదురుమే నీలముల రాశి

//చ// తరుణిపాదపుగోళ్ళు తళుకులవజ్రములు
పరగుజేతిగోళ్ళే పద్మరాగాలు
అరిదికన్నులతేట లాణిముత్తెపుసరులు
సరిబచ్చలకొండలు చనుమొనలు

//చ// చెలితేనెమాటలు జిగిబుష్యరాగాలు
వలపుతెరసిగ్గులు వైఢూర్యాలు
తొలకుననురాగాలే గొడ్డగోమేధికములు
కలసితీకెను శ్రీవేంకటేశ కౌగిటను

ముఖ్యపదార్ధం:
నెలత: స్త్రీ
భండారము= ఖజానా, ధనగృహము
నెమ్మోము: నెర+మోము= పూర్ణ చంద్రుని వంటి మొహము
సెలవి: పెదవి మూల
అడియాలము= అడుగు+అలము= చిహ్నము, గురుతుపట్టు
తురుము= కొప్పు
పరగు=ప్రకాశించు
అరిది= అపురూపమైన
సరులు= దండలు
జిగి= కాంతి, వెలుగు
ఈకె= ఈ+అక్క= ఈ ఆడది

భావం:
ఈ అందమైన యువతి చక్కదనమే నవ రత్నాలున్ననిండు ఖజానా నీకు. అందువల్లనే నువ్వు లక్ష్మీకాంతుడవైనావు. (అమ్మ నీ వక్షస్థలము పై అమరింది కాబట్టే నువ్వు ధనవంతుడయ్యావు..ఆమె చక్కదనమే నీకు వెలకట్టలేనంత ధనము)

నీ భార్య అందమైన పూర్ణచంద్రుని వంటి మొహమునకు బంగారు కళలు ఉన్నాయి. ఆమె పెదవి చిన్నగా చేసి నవ్వే చల్లని వెన్నెలనవ్వులే తెల్లని వెండి గనులు. ఆమె లేత చిరుగు వంటి ఎర్రని పెదవి పగడపు తీగెలు. ఒత్తైన నల్లని వాలు జడే (కొప్పు) ఇంద్రనీలముల రాశి.

ఆమె వాడైన పాదపు గోళ్ళే తళుకులీనే వజ్రాలు. మిలమిల మెరుస్తూన్న ఆ చేతి గోళ్ళే పద్మరాగాలు.  అపురూపమైన ఆ తేట కన్నులు ఆణిముత్యాల దండలు. ఆమె ఎత్తైన కుచ సంపద చక్కటి పచ్చల కొండలు.

చెలి మాట్లాడే తేనె మాటలు మెరుస్తూన్న పుష్యరాగాలు. ఆమె సిగ్గు తెరలు వైఢూర్యాలు. ఆమె నీపై చూపే ప్రేమలే పెద్ద గోమేధికాలు. ఇన్ని నవరత్నాల కొండలను పుష్కలంగా ధరించిన అమ్మ శ్రీవేంకటేశుని కౌగిటను కలిసింది. అందుకే శ్రీవేంకటేశుడు లక్ష్మీకాంతుడయ్యాడు. 

శ్రీవేంకటేశ్వరుని సింగారము వర్ణించితే - యేవిధాన దలచినా యెన్నిటికి తగునో

//ప// శ్రీవేంకటేశ్వరుని సింగారము వర్ణించితే
యేవిధాన దలచినా యెన్నిటికి తగునో

//చ// కరిరాజుగాచిన చక్రము వట్టిన హస్తము
కరితుండమని చెప్పగానమరును
వరములిచ్చేయట్టి వరద హస్తము కల్ప-
తరుశాఖ యని పోల్పదగు నీకును

//జలధిబుట్టినపాంచజన్య హస్తము నీకు
జలధితరగయని చాటవచ్చును
బలుకాళింగునితోకపట్టిన కటిహస్తము
పొలుపై ఫణీంద్రుడని పొగడగదగును

//నలినహస్తంబులనడుమనున్ననీయుర-
మలమేలుమంగకిరవనదగును
బలు శ్రీవేంకటగిరిపై నెలకొన్న నిన్ను-
నలరి శ్రీవేంకటేశుడనదగును

ముఖ్యపదార్ధం:
తుండము= తొండము, ఉదరము, ముఖము
తరుశాఖ= చెట్టు కొమ్మ
జలధి తరగ= సముద్రపు అల
పొలుపు= సొంపు Beauty, elegance, gracefulness
అలరు= ప్రకాశించు

భావం:
శ్రీవేంకటేశ్వరుడు శంఖచక్రాలు, కటి వరద హస్తాలతో ప్రకాశిస్తున్నాడు. ఆయన సింగారము వర్ణించితే ఎన్ని విధాలుగా తలిచినా ఎన్నిటితో పోల్చదగునో...

గజేంద్రుణ్ణి రక్షించిన చక్రము పట్టిన ఆ హస్తము సాక్షాత్తూ యేనుగు తొండమని చెప్తే సరిగ్గా అమరుతుంది. (యేనుగు బలం అంతా తొండంలోనే ఉంది. ఎందరో రాక్షసులను చంపిన బలవంతమైన చెయ్యి యేనుగు తొండం అంత బలమైనది.) వరములిచ్చే వరద హస్తము సాక్షాత్తూ కోరినవన్నీ ఇచ్చే కల్పవృక్షము యొక్క చెట్టు కొమ్మ తో పోల్చవచ్చు. (కోరిన కోరికలు తీర్చే కొండంత దేవుడు కాబట్టి కల్పవృక్షము తో పోల్చచ్చు)

సముద్రంలోంచి లక్ష్మీదేవి తో పాటూ పుట్టిన పాంచజన్యము అనే శంఖం పట్టుకున్న నీ చేతిని తెల్లని సముద్రపు అలగా చాటవచ్చు. (సముద్రం చేసే భీకర ఘోష యే విధంగా ఐతే మనకి భయం కలిగిస్తుందో అలానే పాంచజన్యం పూరించినంతనే రాక్షసులకి భయం పుడుతుంది). బాలకృష్ణుడై బలవంతుడైన కాళింగుని తోకపట్టుకున్న నీ కటి హస్తము అందమైన వన్నెలున్న ఫణిరాజు అని పొగడచ్చు.

పద్మము (నాభినందు బ్రహ్మగారు ఉదయించిన పద్మము), నాలుగు చేతుల మధ్యనున్న నీ విశాల వక్షస్థలము నీ ప్రియ భార్యమైన అలమేలుమంగకు నివాసము అనవచ్చును. బలవంతుడవై తిరువేంకటగిరిపైన కొలువైన నిన్ను వేంకటేశ్వరుడు అనవచ్చును. 

ఎంత తపము చేసితో యీకెకుగాను - మంతుకెక్క నీకు గల్గె మంచిబెండ్లికూతురు

//ప// ఎంత తపము చేసితో యీకెకుగాను
మంతుకెక్క నీకు గల్గె మంచిబెండ్లికూతురు

//చ// చన్నులే చిన్నలుగాని సతి మోహము ఘనము
కన్నులు గొప్పలు నవ్వు కడుగొంచెము
కన్నె పడుచింతేగాని కడలేని చేతలు
ఇన్నిటా నీకు గలిగెనిదె బెండ్లికూతురు

//చ// చేరడే మొగముగాని సిగ్గయితే చేటడు
బారెడేసి నెరులు చెప్పరాదు గుట్టు
యీరీతి ముగుదగాని యెమ్మెలు కోటానగోటి
కోరినట్టే కలిగె నీకును బెండ్లికూతురు

//చ// పాదాలే చిగురుగాని భావమెల్లా నిండుజేగ
భేదాలు మోవులు మాటప్రియమొక్కటే
యీదెస శ్రీవెంకటేశ యీకె యలమేల్ మంగ
నీ దేవులై నినుగూడె నిచ్చబెండ్లికూతురు

ముఖ్యపదార్ధం:
యీకె= స్త్రీ
చన్ను= స్త్రీ కుచము
యెమ్మెలు= మహిమలు
జేగ= కొంగ వంటి పక్షి

భావం:
అన్నమయ్య కి అమ్మ చిన్న వయసున్న కన్యారత్నం. ఆమె అందాలు ఇంకా వికశించలేదు కానీ, చరిత్ర మాత్రం ఘనమని శ్రీవేంకటేశ్వరునితో చెప్తున్నారు. అంటే, ఇక్కడ అన్నమయ్య స్వామికి ఓ పెళ్ళికూతుర్ని వెతికి వచ్చి ఆవిడ అందాలు, ఆమె ఖ్యాతిని స్వామితో విన్నవిస్తున్నారు.

ఎంత తపస్సు చేసుకున్నావో నువ్వు, ఎంతో ఘనకీర్తి కల్గిన ఈమె నీకు మంచి పెండ్లికూతురు.

వక్షస్థలము చిన్నదైనా ఆమెకి మోహం ఎక్కువ. (చిన్నలు అంటే చిహ్నాలు అని కూడా అర్ధం ఉంది. అలా ఆలోచిస్తే, ఆమె పొంగిన వక్షస్థలం చిహ్నాలు చూస్తే ఆమెకి మోహం ఎక్కువ, అని చెప్తున్నారేమో అనిపించింది). నీవసలే మన్మధునికి తండ్రివి. నీకు కావలసినంత మోహం ఆమెలో ఉంది. కన్నులు మటుక్కు వికశించిన కలువలే...సూర్యచంద్రులు ఇద్దరూ కలిసి ప్రకాశించారా అన్నట్టుగా వెలుగుతూంటాయి. నవ్వు చాలా తక్కువ. పెదవులమీద చిన్నగా నర్తిస్తూంటుంది. (స్త్రీకి చిరునవ్వే అందం. అంతేగానీ, ఒంట్లో అన్ని అవయవాలూ ఊగిపోయేలా నవ్వితే పెద్ద బాగోదు). ఈ కన్యారత్నం పడుచుపిల్లే ఐనా ఆమె చేసిన పనులు ఇన్నీ అన్నీ కావు. ఇవన్నీ నీకు సరిపడే లక్షణాలు.

మొహం వికశించిన పద్మంలా చేరడే ఉంటుంది కానీ సిగ్గు మటుక్కు చేటంత ఉంది. నీ కళ్ళళ్ళోకి సూటిగా చూడలేనంత సిగ్గు ఆమెకు. (ఆడపిల్లకి సిగ్గు అందం కదా!! మరి). ఆమె తలవెంట్రుకలు బారెడు పొడవు. ఆమెకి ఎంత గుట్టో చెప్పలేం అసలు. నీతో ఎంతో రహస్యంగా ప్రణయ రహస్యాలు మాట్లాడుతుంది. చూడడానికి అమ్మాయే ఐనా మహిమలు కోటానుకోట్లు. నువ్వెలా కోరుకున్నావో నీకు అలానే దొరికింది ఈ పెండ్లికూతురు.

పాదాలు చూడ్డానికి చిగురుల్లా సుతిమెత్తగా ఉంటాయి గానీ, నడకలో భావం మటుక్కు కొంగ ఎంత జాగ్రత్తగా అడుగు తీసి అడుగేస్తుందో అంత ఆచితూచి స్పందిస్తుంది. తేనెలూరే పెదవులు రెండైనా మాట మటుక్కు ఎంత ప్రియముగా ఉంటుందో!!. (ప్రియ భాషిణి అన్నమట). శ్రీ వేంకటేశా! ఈ అలమేల్ మంగ నీకు భార్యయై ఈ నిత్యపెళ్ళికూతురు నిన్ను కూడినది. 

ఇందులో నేనెవ్వడినో యేయేమి సేసితినో - ముందు వెనుక లెరుగ మురహర కావవే

//ప// ఇందులో నేనెవ్వడినో యేయేమి సేసితినో
ముందు వెనుక లెరుగ మురహర కావవే

//చ// పరదూషకునకు పరమ నాస్తికునకు
కరుణలేనివానికి గతిలేదని యందురు
సరవిగ్రూరునకు సంశయ చిత్తునకు
దురితవర్తనునకు దుర్గతియె యందురు

//చ// అతినిష్ఠూర భాషికి నన్యకాంతాలోలునకు
యితరాసూయపరునకు పరమే లేదనెదరు
పతితుండైనవానికి బ్రాహ్మణనిందకునకును
తతి నాచారికిని దైవము లేడని అందురు

// అనృతవాదికిని అర్ధచోరకునకు
ఘనహింసకునకు లోకము లేదని యందురు
విని నే నిందులకుగా వెరచి నీకు శరణంటిని
వెనక వేసుకుని శ్రీవేంకటేశ యేలవే

భావం: 
ఈ సంకీర్తన పెద తిరుమలాచార్యులు రచించిన కీర్తన. 
ఈ క్రింది చెప్పే దోషాలలో తను ఏం చేశారో తెలియదు కానీ మురహరా నన్ను వెనకేసుకుని వచ్చి రక్షింపమని అడుగుతున్నారు.

ఇతరులను దూషించేవాడికి, దైవాన్ని నమ్మని వాడికి, దయ లేని వాడికి ఉత్తమ గతులు లేదని పెద్దలు చెప్తారు.
పాపకార్యాలు చేసే పరమ కౄరునకు, గురువు గారి వాక్కులను, వేద వాక్కులను సందేహంచు వానికి, పాపజీవనుడైన వానికి దుర్గతులు కలుగుతాయని పెద్దలు అంటారు.

చాలా కఠినంగా మాట్లాడి ఇతరుల మనసులు బాధపెట్టేవాడికి, ఇతరుల భార్యల పొందు కోరుతూ ఇష్టానుసారం ప్రవర్తించేవాడికి, యితరుల ఉన్నతిని చూసి అసూయ పడేవాడికి పరము లేరని అందురు.
పాపకార్యాలు చేసేవాడికి, యజ్ఞ యాగాది క్రతువులు చేస్తూ నితంతర భగవంతుని సేవలో ఉన్న బ్రాహ్మణులను నిందించేవాడికి, ఆచార, సాంప్రదాయాలను పాటించనివాడికి దేవుడనే వాడే ఉండడని అందురు. 

అబద్ధాలను వాదించేవాడికి, డబ్బు దోచుకునే దొంగకి, అహంకారికి ఉత్తమలోక ప్రాప్తిలేదని పెద్దలు అందురు. 
ఇవన్నీ విని నేను నిన్ను శరణు కోరుతున్నాను. నీ భక్తుడనని వెనకేసుకొచ్చి నన్ను రక్షించి మోక్షాన్ని ఇప్పించు వేంకటేశ్వరా!! 

ఆమని పువ్వువంటిది ఆయమైన వయసు - కాంమించి భోగించక యేమరదగునా

//ప// ఆమని పువ్వువంటిది ఆయమైన వయసు
 కాంమించి భోగించక యేమరదగునా?          //ప// 

//చ// చలపాదితనమేల సణగులాడగనేల
 బలిమి బెనగేయట్టి పతితోను
 పలుకగరాదా కప్రపుబాగా లియ్యరాదా
 చెలులకు నింతేసి సిగ్గుపడదగునా? //ప//

//చ//  బిగియగ నింతయేల పెచ్చువెరుగగనేల
  పగటున దమకించే పతితోను
  నగవులు నగరాదా నయములు చూపరాదా
  చిగురుమోవితోడ సిగ్గువడదగునా? //ప//

//చ//  మరగించనింతనేల మనసులు చూడనేల
    పరగ శ్రీవేంకటపతితోను
  గరిమెల మెచ్చరాదా కాగిటగూడెనతడు
          శిరసువంచుక యట్టే సిగ్గువడదగునా? //ప//

ముఖ్యపదార్ధం:
ఆయము: జీవస్థానము (శరీరములో ముఖ్యమైన అంగము. ఇక్కడ కామము గురించిన వర్ణన కాబట్టి, మర్మస్థానము అని చెప్పుకోవాలి) 
ఏమరు: మరచుట
చలపాదితనము: రోషంతో మాట్లాడటము, మాత్సర్యము కలిగి ఉండుట
సణగు: గొణుగుట
బలిమి: బలవంతుడైన, శక్తివంతుడైన
కప్రపుబాగాలు: కర్పూరము, వక్కపొడి (బాగా అంటే వక్క అని అర్ధం) కలిపిన తాంబూలం
పగటు: ప్రకాశించు, ప్రకటించు
తమకించు: మోహము తెలుపు, విరహము అనుభవించే

శృంగార భావం:
ఈ సంకీర్తనలో అన్నమయ్య శ్రీవారి చెలికి హితబోధ చేస్తున్నారు. (శృంగారముతో ఒక అర్ధం, వైరాగ్యంతో ఒక అర్ధం ఉంది ఈ పాటకి)...అన్నమయ్య దృష్టిలో ఈ ప్రపంచంలో అన్ని ప్రాణులూ శ్రీవారికి చెలులే...ఆయన మనకే చెప్తున్నాడని అన్వయించుకోవాలి..

//ప// యౌవ్వనపు వయసులో అంగము (జీవస్థానము) వసంతకాలంలో వికశించిన పువ్వులాంటిది. అంతటి సుఖమునిచ్చే దివ్యమైన అంగముల సంపద కలిగి ఉన్నావు. వాటితో శ్రీవారితో కామము సలిపి భోగించక వాటిని మరచి ఇలా ప్రవర్తించుట సబబేనా?
//చ// బలవంతుడైన హరి నిన్ను చుట్టేస్తుంటే అలా రోషంగా మాట్లాడతావెందుకు? అలా నీలోనువ్వే గుణుగుతావెందుకు?, మాట్లాడచ్చు కదా, కర్పూరము, వక్క వేసిన తాంబూలం ఆయనకి ఇవ్వచ్చు కదా! ప్రియురాళ్ళు ఇంతేసి సిగ్గుపడవచ్చా?
//చ// నీపై విరహంతో కాలిపోతున్న భర్తని పక్కనే పెట్టుకుని ఎందుకంత బిగుసుకుపోతున్నావు?. పైగా భయపడతావెందుకు?. నవ్వులు నవ్వరాదా, వినయము చూపరాదా? లేత చిగురువంటి పెదవులున్న అమ్మయివి, ఇలా సిగ్గుపడచ్చా?
//చ// స్వామిని ఇంతగా కోరికతో మరగించాలా? ఆయన మనసెలాంటిదో ఇప్పుడా నువ్వు తెలుసుకోవాలని ప్రయత్నించేది?. అదీ, సాక్షాత్తూ వేంకటాద్రిపై ప్రకాశించే విభుని గురించి. ఆయన నీ కౌగిలిలోకి వచ్చినప్పుడు కొంచెం మెచ్చుకోవచ్చు కదా, అప్పుడు కూడా తలవంచుకుని అలా సిగ్గుపడచ్చా?

వైరాగ్యభావన:
//ప// యౌవ్వనములో ఉండే అందాలన్నీ వసంత కాలంలో పువ్వుల్లా వికసించి వాడిపోతాయి...అటువంటి అందాలు శాశ్వతం అనుకుని శారీరిక సుఖాలకి ఎక్కువ విలువిచ్చి శ్రీవేంకటేశ్వరుని ధ్యానింపక, ఆయన భావములో భోగింపక, ఆయన చింతను మానడం సబబుకాదు అని చెప్తున్నారు.
//చ// స్వామి నిన్ను కరుణిస్తానంటే నువ్వే తెలుసుకోలేకపోతున్నావు, రోషంగా, పొగరుగా మాట్లాడుతున్నావు. నేనేదైనా చేయగలను, అని అహంకారంతో స్వామిని మరచిపోతున్నావు. నీ మనసు అనే తాంబూలం శ్రీవారికి ఇవ్వచ్చు కదా! ఆయన శరణు వేడటానికి అంత సిగ్గెందుకు నీకు?
//చ// స్వామిని చేరడానికి ఎందుకంత బిగుస్తున్నావు? ఈ సంసార సుఖాల్లో మునిగితేలాలనే తాపత్రయంతో నీవు స్వామిని చేరడానికి భయపడుతున్నావు. ఆయన నామస్మరణ చేయరాదా? ఆయన కీర్తనలు పాడరాదా? ఆయన పట్ల వినయంగా ఉండరాదా? కేవలం జననమరణ చక్రాల్లో ఇరుక్కున అల్పజీవుడివి, నీకు స్వామిపట్ల ఈ విధమైన భావం తగునా?
//చ// స్వామి శరణాగత రక్షకుడని నీకు తెలియదా? ఎంతో మందిని రక్షించిన ఆయన పై నీకింకా అనుమానమా? తిరువేంకటాచలముపై కటి, వరద హస్తాలతో ప్రకాశించే స్వామి వెలుగుని తలెత్తి చూడకుండా తలదించుకుని ఈ చీకటిని (తమోగుణాణ్ణి) చూడడం సబబేబా?

విశేషాంశం:
అన్నమయ్య ప్రతీ శృంగార సంకీర్తనలోనూ అత్యున్నతమైన వైరాగ్యం, ఆధ్యాత్మక దాగి ఉన్నాయి..కేవలం, శరీరాన్ని, అంగాలని, కోరికలని చూసేవాళ్ళకి అవే కన్పిస్తాయి...ఉన్నతమైన భావాలున్నవాళ్ళకి అవి పూర్తి వైరాగ్య సంకీర్తనలు.. 

తరుణి జవ్వనపుదపము సేయగను-వరుసతోడ జాతివైరములుడిగె

//ప// తరుణి జవ్వనపుదపము సేయగను
 వరుసతోడ జాతివైరములుడిగె //ప//

//చ// జక్కవపులుగులు జంటవాయవివె
 గక్కన వెన్నెలగాసినను
 యెక్కడగోవిలయెలుగులు చెదరవు
 గుక్కక వానలు గురిసినను //ప//

//చ// గుంపుదుమ్మెదలు గొబ్బున బెదరవు
 సంపెగతావులు చల్లినను
 ముంపున జకోరములు వసివాడవు
 సొంపుగళలు పెనుసూర్యుడుండగను       //ప//

//చ// చిలుకలు సందడిసేసిన దొలగవు
 కలసినసమరతి కయ్యమున
 యెలమిని శ్రీవేంకటేశుడు గూడగ
 చెలియంగములని చెప్పగ బొసగె //ప//

ముఖ్యపదార్ధం:
తరుణి: స్త్రీ
జవ్వనపుదపము: యౌవ్వనము అనే తపస్సు
జక్కవ: జంటగా 
పులుగులు: గుడ్లగూబలు
జంటవాయవివె: జంటను విడువవు
గక్కన: శీఘ్రముగా
గోవిలయెలుగులు: కోయిల గొంతులు
గుక్కక: ఎడతెరిపిలేకుండా/ఆపకుండా/ఏకబిగిన
గొబ్బున: వేగముగా
వసివాడవు: కాంతి హీనముగా కావు
కయ్యమున: జగడమున
గూడగ: కలువగా
బొసగె: ఇముడు, సరిపడు

భావం: ఈ సంకీర్తనలో యౌవ్వనము అనునది ఒక తపస్సుగా వర్ణింపబడినది. తపస్సు చేయుచోట సకల జీవజాతులూ భయములేకుండా స్వేచ్చగా జీవితమును గడుపుతాయి..అదేవిధంగా శ్రీవేంకటేశుడు, అలమేల్మంగల కలిసే శృంగారసమయంలో పక్షులు ఏ మాత్రం బెదరకుండా అవి వాటి లక్షణాలను సైతం మరచి పరవసిస్తున్నాయని చాలా గొప్ప భావాన్ని అన్నమయ్య పలికించారు.

అలమేల్మంగ,  శ్రీవేంకటేశ్వరులు యవ్వనము అనే తపస్సు చేస్తూన్నప్పుడు చిలుకలు, పక్షులు వాటికి మనుష్యులతో ఉండే శత్రుత్వాన్ని విడిచి నిర్భీతిగా సంచరిస్తున్నాయి. (జాతి వైరము అంటే, మనుష్యుల వల్ల వాటికి ఎప్పుడూ అపకారమే జరుగుతుంది, కాబట్టి పక్షులు, జంతువులు మనుష్యులని శత్రువులుగానే చూస్తాయని అర్ధం...ఆ వైరాన్ని, భయాన్ని మరిచి స్త్రీ చేసే యౌవ్వన తపస్సును దగ్గరనుంచీ చూస్తున్నాయన్నమాట)..

తెల్లని వెన్నెల కాస్తూన్నా, గుడ్లగూబలు శ్రీవేంకటేశ్వరుని, అలమేల్మంగల జంటను వీడటంలేదు. (గుడ్లగూబలు వెన్నెల లో ఆహారాన్ని వెతుక్కుంటూంటాయి. శ్రీవారు తన ప్రియురాలి వక్షోజాల జంటమీద ఒత్తినప్పుడు ఆయన చేతివేళ్ళు గుచ్చుకుని అర్ధచంద్రాకృతిలో గుర్తులు ఏర్పడి, అవి ఆమె పమిటలోనుంచి వెన్నెలలు వెలువరిస్తుంటే ఆ వెన్నెలలు చూసి కూడా గుడ్లగూబలు ఆహారంకోసం వెళ్ళడంలేదని ఊహ...). వసంతకాలంలో పరవశంతో పాడే కోయిలలు వీరిద్దరి రతి వల్ల పుట్టిన చెమట వర్షంలా కురుస్తున్నా, కాలాన్ని మరచి (వసంతకాలంలో వర్షాలు కురవవు కదా!)  పాటలు పాడుతూ వారి శృంగారానికి మరింత చక్కటి వాతావరణాన్ని కల్పిస్తూ సహకరిస్తున్నాయి..

వారిద్దరి రతి సమయంలో వేడి నిట్టూర్పుల సవ్వడికి తుమ్మెదల గుంపు కొంచెం కూడా బెదరట్లేదు... (అమ్మవారి ముక్కు సంపంగె పువ్వు..కానీ, అటువంటి సంపంగె వేడి నిట్టూర్పులని విడచినా తుమ్మెదలు కొంచెం కూడా బెదరట్లేదని కవి భావన)..శ్రీవారి కాంతి వేయి సూర్యుల వెలుగు. కానీ, అంత వేడిమిని తట్టుకుంటూ కూడా చకోరపక్షులు కాంతివంతంగా ఉన్నాయి. (చకోరపక్షులు  వర్షంకోసం ఆశగా ఎదురుచూస్తుంటాయి, ఎండను ఎక్కువ భరించలేవు, కానీ పెద్ద సూర్యుడు లా వెలిగిపోతున్న శ్రీవారిని చూసి అవి తమ తాపాన్ని మరచిపోయాయి, అని కవి ఊహ)

సమరతి అంటే (పద్మినీ జాతి స్త్రీ, అశ్వజాతి పురుషుల కలయిక).. అటువంటి నాయికానాయకుల కలయిక చాలా గొప్పగా ఉంటుంది. ఒకరి మీద ఒకరు రతిలో ఆధిక్యతను పొందాలని చూసే జంట అది.  ఇద్దరి మధ్యా అది ఒక యుద్దము లాంటిదే, ఇద్దరూ గెలవాలని పట్టుదలతో ఉండేదే..కానీ, అటువంటి సమయములో ఎంత నిట్టూర్పులు విడచినా, తియ్యని అరుపులు అరిచినా, చిలుకలు బెదరకుండా అక్కడే కూర్చుని అవి కూడా ఆ రతి ధ్వనులనే అనుకరిస్తున్నాయి.. ప్రేమతో శ్రీవేంకటేశుడు చెలిని కలుస్తున్నప్పుడు చిలుకలు ఆమె అంగాంగ వర్ణనను చేస్తున్నట్టుండెను, అని కవి భావన..

గమనిక: ఈ కీర్తన ని ఊహించడానికి నాకు చాలా సమయం పట్టింది. అన్నమయ్య ఏం చెప్పాలనుకున్నారో అని చాలా ఆలోచించాను...ఆ వేంకటేశ్వరుని కృపతో సరిగానే ఊహించానని అనుకుంటున్నాను...ఇది శృంగారకీర్తన అనిపించినా చాలా తత్వం దాగి ఉంది. విజ్ఞులెవరైనా ఆధ్యాత్మిక కోణంలోంచి వివరించగలిగితే ధన్యుడను..ఎంతో పరిపక్వత చెందిన వారు మాత్రమే ఈ కీర్తనలో ఆధ్యాత్మికను చూడగలరు.. 

నాలం వా తవ నయవచనం చేలం త్యజతే చేటీ భవామి

నాలం వా తవ నయవచనం
చేలం త్యజతే చేటీ భవామి  //ప//

చల చల మమ సం సద్ఘటనే కిం 
కులిశ హృదయ బహుగుణ విభవ
పులకిత తను సంభృత వేదనయా
మలినం వహామి మదం త్యజామి || నాలం ||

భజ భజ తే ప్రియ భామాం సతతం
సుజనస్త్వం నిజ సుఖనిలయ
భుజరేఖా రతి భోగ భవసి కిం
విజయీభవ మద్విధిం వదామి || నాలం ||

నయ నయ మామను నయనవిధంతే
ప్రియ కాంతాయాం ప్రేమభవం
భయహర వేంకటపతే త్వం
మత్ప్రియో భవసి శోభితా భవామి || నాలం ||

ప్రతిపదార్ధం:
నాలం వా: న+అలం = చాలవా?
తవ= నీయొక్క
నయవచనం= ప్రియమైన మాటలు
చేలం: కొంగు
త్యజతే: నీవు విడువుము
చేటీ భవామి: దాస్యము చేస్తాను (దాసి అయి ఉన్నాను)

చల చల: కదులు కదులు
మమ సం సద్ఘటనే కిం: నాకు దగ్గరగా ఎందుకు వస్తావు? 
కులిశ హృదయ: కఠినమైన హృదయము కలవాడా
బహుగుణ విభవ: ఎన్నో సద్గుణాల చే ప్రకాశించేవాడా 
పులకిత: పులకించబడిన
తను: శరీరము
సంభృత: చక్కగా భరింపబడిన
వేదనయా: వేదన చేత
మలినం వహామి: మలినాన్ని మోస్తోంది 
మదం త్యజామి" చమటను విసర్జిస్తోంది

భజ భజ: వెళ్ళు వెళ్ళు 
తే ప్రియ భామాం: నీ ప్రియ భామలతో
సతతం: ఎల్లప్పుడూ
సుజనస్త్వం: సుజనః+త్వం = మంచివాడవైన నీవు
నిజ సుఖనిలయ: అద్భుత సుఖనిలయుడవు
భవసి కిం:  అయ్యావా ఏంటి?
భుజరేఖా రతి భోగ: రతి భోగము వలన భుజము మీద ఏర్పడిన రేఖలు (ఆ రతి సుఖాలకి చిహ్నాలు అవేనా?)
విజయీభవ: నీకు విజయము చేకూరు గాక
మద్విధిం వదామి: మత్+విధిం+వదామి=నా విధి ని చెప్పుకుంటున్నాను.

నయ నయ: తొలగు తొలగు 
మాం అనునయనవిధం: నన్ను నువ్వు ఓదార్చే విధానం 
తే ప్రియ కాంతాయాం ప్రేమభవం: నీ ప్రియకాంతలకు ప్రేమను కలిగిస్తుంది (నాకు కాదు!)
భయహర: భయాల్ని తొలగించేవాడా
వేంకటపతే: ఓ వేంకటపతీ
త్వం: నీవు
మత్ప్రియో: మత్+ప్రియ: =నాకు ప్రియమైన వాడవు
భవసి: అగుచున్నావు (ఐతే)
శోభితా భవామి: నేను సంతోషిస్తాను

భావం:
ఈ సంకీర్తన లలితమైన సంస్కృత పదాలతో అన్నమయ్య భావ సముద్రంలోనుంచి వచ్చిన ఒక అలలా రమణీయంగా ఉంది. రాత్రంతా శ్రీవారు పరస్త్రీలతో రతి సలిపి ఇంటికి వచ్చారు. శ్రీవారంటే ప్రగాఢమైన ప్రేమ ఉన్న వేరే నాయిక ఈర్ష్య పడుతూ ఆమె వేదనని ఇలా తెలియజేస్తోంది. 

చాలు చాలు. నీ ప్రియమైన కల్లబొల్లి మాటలు చాలవా?. నా కొంగు విడువు నీకు దాస్యము చేస్తాను.

కఠినమైన హృదయము గలవాడా! దగ్గరగా వస్తావెందుకు? కదులు కదులు. నీ మంచి గుణాలకి పులకరించి పోయి, నా శరీరం చెమటలు విసర్జిస్తూ మలినమైపోతోంది. (ఎత్తిపొడుపు మాటలు ఇవి. నిజానికి ఆవిడకి చెమటలు పట్టినది శ్రీవారి పైన విరహంతో..రాత్రంతా ఆయనకోసం ఎదురు చూసి నిద్రలేక వళ్ళు వేడెక్కడం వల్ల ఐనా ఉండి ఉండవచ్చు) 

మంచివాడవే! వెళ్ళు, వెళ్ళు. నీ ప్రియ భామల దగ్గరకే వెళ్ళు. నీవు వాళ్ళల్తో ఎంత రతి సుఖాలనుభవించావో నీ భుజాలపై మచ్చలు చూస్తేనే తెలుస్తోంది. (తీవ్రమైన రతిలో నాయికలు శ్రీవారి భుజాలమీద గోళ్ళతో గిచ్చడం, గీరడం వల్ల రేఖలు గా ఏర్పడి ఉంటాయి. అవి చూసిన నాయికలతో ఎంత గొప్ప రతి సల్పి ఉంటారో అని ఊహించుకుంటోంది.) ఆ గుర్తులు అవేనా?. నీకు నీ నాయికలతో రతి భోగంలో విజయం కలుగు గాక. నిన్నని ఏం ప్రయోజనం. నా ఖర్మకి నేనే అనుకుంటున్నాను. 

తప్పుకో, తప్పుకో...ఆహా! చేసినదంతా చేసేసి, ఎంత బాగా ఓదారుస్తున్నావు. నువ్వు ఓదార్చే విధానం నువ్వంటే ప్రేమను ఒలకబోసే నీ ప్రియ కాంతలకు నచ్చుతుంది, నాకు కాదు. అన్ని భయాల్నీ తొలగించేవాడా! వేంకటపతీ! నీవు నాకు ప్రియమైన వాడవు. ఇకపై అయినా నా ఒక్కదానికే ప్రియుడవైతే నేను సంతోషిస్తాను..