//ప//ఆకటి వేళల అలపైన వేళల
తేకువ హరినామమే దిక్కు మరి లేదు
//చ//కొఱమారియున్న వేళ కులము చెడిన వేళ
చెఱవడి వొరుల చేజిక్కినవేళ
వొఱపైన హరినామమొక్కటే గతి గాక
మఱచి తప్పిననైన మఱి లేదు తెరగు
//చ//ఆపద వచ్చిన వేళ ఆఱడి బడిన వేళ
పాపపు వేళల భయపడిన వేళ
వోపినంత హరినామ మొక్కటే గతి గాక
మాపు దాకా పొరలిన మరిలేదు తెరగు
//చ//సంకెల బెట్టిన వేళ చంప బిలిచిన వేళ
అంకిలిగా నప్పుల వారాగిన వేళ
వేంకటేశు నామమే విడిపించ గతినాక
మంకు బుద్ది పొరలిన మరిలేదు తెరగు
ముఖ్యపదాల అర్ధం:
తేకువ: ధైర్యము
ఒఱపైన: అందమైన, ధృఢమైన
ఆఱడి: నింద
అంకిలి: అడ్డగింత
ఆగిన: నిలబెట్టిన
మంకుబుద్ధి: మూర్ఖత్వముతో
భావం:
ఆకలి కలిగినప్పుడు, అలసిపోయినప్పుడు ధైర్యము చేకూర్చి రక్షించునది హరినామమొక్కటే. అది తప్ప మరొక దిక్కు లేదు.
తాను ఎందుకూ పనికి రాని దుస్థితి ఏర్పడినప్పుడు, కులము చెడినప్పుడు, ఇతరులచే బంధింపబడి కృశించినప్పుడు, ప్రకాశమానమైన హరినామమొక్కటే గతి, దానిని మరచినచో మరొక గతి లేదు.
ఆపద కలిగినప్పుడు, నిందకు లోనైనప్పుడు, పాపము మీదపడినప్పుడు, భయపడినప్పుడు మిక్కిలిగా స్మరింపడిన హరి నామమొక్కటే గతి. దానిని విడిచి చివరి వరకూ మీ శక్త్యానుసారం ప్రయత్నించిననూ ఆ దుర్దశలనుండి కాపాడుటకు కాపాడుటకు మరొక మార్గం లేదు.
శత్రువులు సంకెళ్ళతో బంధించినప్పుడు, చంపుటకు పిలచినప్పుడు, అప్పులవారు అడ్డగించి నిలదీసినప్పుడు విడిపించుటకు శ్రీవేంకటేశ్వరుని నామమొక్కటే ఉపాయము. దానిని వదలి మూర్ఖత్వముతో ఎంత ప్రయత్నించిననూ వేరొక ఉపాయము లేదు.
విశేషాంశం:
అన్నమయ్య శృంగారసంకీర్తన విని సాళ్వనృసింహరాయలు ఆయనను చెరశాల లో బంధించి హింసించినప్పుడు ఆచార్యులు "ఆటివేళల" అను సంకీర్తనను ఆలపించగా సంకెళ్ళు తమకు తామే విడిపోయెనట. అప్పుడు రాజు అచార్యుల పాదాలపై పడి క్షమించమని వేడుకొనగా "శ్రీహరి నిన్ను రక్షించుగాక" అని దీవించెనట. ఈ విషయము అన్నమయ్య మనుమడు చిన్నన్న తాను వ్రాసిన "అన్నమయ్య జీవిత చరిత్ర" నందు ఈ విధముగా ఉన్నది.
"సంకెల లిడువాళ జంపెడువేళ-నంకిలి రుణదాత లాగెడు వేళ
వదలక వేంకటేశ్వరుని నామంబె-విదలింప గతి గాని వేరొండు లేదు
వనమాలి యతడె నావగ పెల్లనుడుపు-నను నర్ధములతో డ నలవడియుండ
సంకలితాత్ముడై సరగున నొక్క- సంకీర్తనము జెప్పి శరణు సొచ్చుటయు
ఘల్లున వీడి శృంఖలలూడి గుండె-ఝల్లని చూచి యచ్చటి వారు బెగడి
యా విధంబంతయు నారాజు తోడ-వేవేగ బరతెంచి విన్నవించుటయు
నగివడి సింహాసనము డిగ్గనురికి -పగగొన్న బెబ్బులి పగిది నేతెంచి
అన్నయార్యుని జూచి యయ్యరో వద్ద- నున్నవారలకెల్ల నొగిలించి మించి
వేయ నీ సంకెళ్ళు వీడె నటంచు-మాయురె నీవెంత మాయ వన్నినను
నేనేల పోనిత్తు నిది నిక్కమైన-నేనుండి తిరుగ వేయించెద నిపుడు
కిదుకక నీదు సంకీర్తనంబునకు-నది వీడెనా నిజంబని యెన్నవచ్చు
నీ పాలిదైవంబు నిన్ను నీ మహిమ- బాపురె! యని మెచ్చి పాటింపదదును
ననుచు నొద్దనె యుండి యానిగళంబు-తనికి చేనెత్తి యిద్దరు దేర మగుడ
నెక సక్కెమునకు వేయించిన గురుడు-నగి తొంటి సంకీర్తనము సేయుటయును
కాలి సంకెల చిటికిన వ్రేలిపలుము-చీలలు వీడి చెచ్చెర నూడిపడిన...."
